پيوند :پيوستگي، ارتباط

خرسندي: رضايت، خوش­حالي

شكيبا: صبور، بردبار         

دل انگيز: روح نواز

مصائب :ج مصيبت: بلا وگرفتاري

لاف دوستی می­زنند: ادّعاي دوستی می­کنند

ديدار يار غايب، داني چه ذوق دارد؟                  ابري كه در بيابان بر تشنه­اي ببارد

ذوق: اشتياق                               بيابان و تشنه و ابر: مراعات نظير          

تشبيه مركّب(مشبه: ديدار يارِ غايب)          (مشبّه به: ابري كه در بيابان بر تشنه­اي ببارد).  

وجه شبه: اشتیاق آور 

ملاقات دوست دور از دسترس، مانند ابري كه در بيابان بر انسان تشنه مي بارد، شورانگيز و اشتياق­آور است.

گرگان و ميشان: تضاد

گسترده: فراگير

باري بر دل: باعث دلواپسی و گرفتاري

مصاحبت: هم­صحبتی

همواره: همیشه، مکرّر

مي­گريز: فرار کن، بگریز

                          تا تواني مي­گريز از يارِ بد                      يارِ بد بدتر بود از مارِ بد

تا می­توانی از دوست و همراه بد، دوری کن؛ دوستِ نامناسب از مارِ زهرآگین نیز بدتر است

مار بد تنها تو را برجان زند                      ياربد بر جان و بر ايمان زند

مارِ زهرآگین، تنها جان تو را می­گیرد ولی هم­نشین بد، جان و ایمانت را با هم می­گیرد.

آرایه­ی تکرار در واژه­های«مار / یار / بد».                           واج­آرایی در تکرار حروف«ا/د/ر».

نشايد: شايسته نیست

احمق: نادان

صحبت با كسي دارند: با كسي هم نشيني كنند.

نيكو خلق: خوش رفتار

معصيت: گناه

به صلاح بود: در راه راست و درست باشد

مصر: اصرار كننده

اعتماد: تكيه

صحبت: هم نشيني

منش: اخلاق

پليد: آلوده، ناپاك

طبيعت: خلق و خوی(در اين جا)

نبوت: رسالت، پيامبري

طريقت: راه وروش

خاندان: سلسله، خانواده، ایل و تبار

میش: گوسفند

جامه­: لباس، پوشش

مصائب: بلاها، گرفتاری­ها. جمعِ مصیبت

اثر: نتیجه.

جمله­ی«اینان باری بر دل هستند، نه یاری هم­دل»آرایه­ی سجع دارد.

هم­دل: دلسوز، یکدل

منش: خُلق و خوی

خصلت: ویژگی، خصوصیّت. جمع آن: خصال

المرءُ علی دینِ خلیلهِ و قرینهِ: انسان بر دین و آیین دوست و هم­نشین خود است.

با بدان کم نشین که صحبتِ بد           گرچه پاکی، تو را پلید کند

آرایه­ی تضاد بین«پاک/پلید».

با افراد بد هم­نشینی نکن که هم­نشین بد، با آلودگی­ها و ناپاکی­هایش، پاکی تو را آلوده می­کند.

آفتابی بدین بزرگی را                        لکّه­ای ابر ناپدید کند

آرایه­ی تناسب بین«آفتاب/ ابر».

همان گونه که خورشیدی با این عظمت، با لکّه­ی کوچک ابری پوشانده می­شود.

پسرِ نوح، با بدان بنشست                 خاندانِ نبوّتش گم شد

پسر حضرتِ نوح با دوستانِ بد هم نشینی کرد و ایل و تبار رسالتش را گم کرد. (تلمیح به داستان حضرت نوح).

سگِ اصحابِ کهف، روزی چند           پیِ نیکان گرفت و مردم شد

سگِ یارانِ غار، چند روزی دنبال انسان­های نیکو را گرفت و انسان شد. (تلمیح به داستان اصحاب کهف).

 اصحاب كهف: ياران غار

مردم شد: به انسان تبديل شد

پيِ نيكان گرفت: به دنبال افراد نيكو رفت.

مثل(قصّه) هم نشین بد چون (مانند) آهنگر است. اگر جامه (لباس) را نسوزد (نسوزاند) دود در تو گیرد (دود آن به تو می­رسد) و مثل هم نشین نیک چون عطّار (عطر فروش) است که اگر مشک(ماده­ای معطّر) به تو ندهد، بوی در تو گیرد (حداقلّ خوشبو خواهی شد).

گرايش: تمايل

به با يد: بايد بهتر  باشد

متعالي: بلند پايه

هم­نشین تو از تو بِه باید                     تا تو را عقل و دین بیفزاید

باید دوست خود را از کسانی انتخاب کنی که از تو شایسته­ترند؛ در این صورت باعث افزایش عقل و دینت می­شود.